29.
(P) Yèn kowê arêp rêmbugan, pikirên luwih dhisík têtêmbungan síng arêp
kók wêtókakê. Åpå wís ngênggoni têlúng prêkårå: bênêr manís, migunani.
Êwå sêmono síng bênêr iku isih pêrlu dithinthingi manèh yèn gawê
gêndranê liyan prayogå wurúngnå. Dênê têmbúng manís mono ora duwê
pamríh, pamrihê biså gawê sênêngê liyan kang tundhónê migunani tumrapê
jagadíng bêbrayan.
30.
(P) Sugíh ómóng kanggo nggayêngakê pasamuwan pancèn apík. Nangíng
ngómóng múng golèk suwurê awakê dhêwê sók kêtrucút miyak wêwadinê dhêwê.
Pirå baê cacahê wóng kang kêplèsèt uripê múng margå sukå anggónê sugíh
ómóng. Mulå sabêcik-bêcikê wóng iku ora kåyå wóng kang mênêng. Nangíng
mênêngê wóng kang darbê bóbót kang antêb síng biså dadi panjujuganê pårå
pawóngan kang mbutúhakê rêmbúg lan pitudúh.
31.
(P) Ing jagadíng sêsrawungan mono nyirík marang sêsipatan kang gumêdhê
lan wêwatakan kang tansah ngêgúngakê dhiri. Sipat lan wêwatakan mau
adhakanê banjúr nuwúhakê råså ora lilå yèn nyipati ånå liyan síng luwíh
katimbang dhèwèkê. Mulå saibå bêcikê samångså såpå kang rumangsa pintêr
dhêwê, sugíh dhêwê, lan kuwåså dhêwê iku gêlêma nglaras dhiri lan
nglêrêmakê cíptanê kang wêning, yèn sêjatinê isíh ånå manèh kang Måhå
Pintêr, Måhå Sugih, lan Måhå Luhúr. Klawan mangkono råså pangråså dumèh
lan takabúr kang dadi sandhungan pasrawungan biså sumingkír.
32.
(P) Luwih bêcík makarti tanpå sabåwå kang anjóg marang karahayóníng
bêbrayan, katimbang tumindakê wóng kang rêkanê nindakakê panggawê luhúr
nangíng disambi udúr. Yêktinê tåtå têntrêm iku ora bakal biså kagayúh
yèn tå ora adhêdhasar kêrukunan, dênê kêrukunan iku múng biså kêcandhak
yèn siji lan sijinê pådhå biså aji-ingajènan lan móng-kinêmóng.
33.
(P) Yèn kêpéngín diajèni liyan, mulå åjå sók dhêmên martak-martakaké,
åpå manèh nganti mamèraké kabisan lan kaluwihanmu. Pangaji-ajiníng liyan
iku sêjatiné ora pêrlu mbók buru, bakal têkå dhéwé. Nudúhaké kêwasisan
pancèn kudu bisa milíh papan lan êmpan. Mulå kang prayoga kêpårå purihên
åjå kóngsi wóng liyå biså njajagi. Nangíng mångså kalané ngadhêpi gawé
parigawé kêconggah mrantasi.
34.
(P) Åjå sók ngluputaké, gêdhéné ngundhat-undhat wóng liyå, samångså
kitå ora katêkan åpå kang dadi kêkarêpan kitå. Bêciké kitå tliti lan
kitå golèki sêbab-sêbab ing badan kita dhéwé, amrih kitå biså uwal såkå
dayaníng pangirå-irå kang ora prayogå. Kawruhana, yèn usadané watak apês
síng njalari nganti ora katêkan sêdyå kitå iku, ora ånå liya, yå
dumunúng ånå ing awak kita dhéwé.
35.
(P) Arang wóng síng bisa mapanaké råså narima marang åpå baé kang wís
klakón digayúh. Yèn rumangsa kurang isíh golèk wuwúh, yèn wís olèh
banjúr golèk luwíh, yèn wís luwíh tumuli mbudidåyå åjå ånå wóng síng
biså madhani. Wóng kang duwé råså mangkono mau satêmêné mêmêlas. Uripé
tansah ngångså-ångså, ora naté sumèlèh atiné. Kanggo nuruti råså kang
klèru kasêbút sók-sók banjúr tumindak ora samêsthiné lan nalisír såkå
pakarti kang bênêr.
36.
(P) Watak narimå mono yêkti dadi sihíng Pangéran, nangíng yèntå nganti
klèru ing panyuråså biså nuwúhaké klèruníng tumindak. Narimå, liré ora
ngångså-ångså nangíng ora kurang wêwékå lan tansah mbudidåyå amríh
katêkaning sêdyå, dudu atêgês kêbacút lumúh ing gawé, suthík ihtiyar.
Awít yèn mangkono ora jênêng narimå, nagíng kêsèt. Jêr watakíng wóng
kêsèt iku múng gêlêm énaké êmóh rêkasané, gêlêm ngêmplók suthík tómbók,
satêmah dadi wóng ora wêrúh ing wirang, siningkiraké såkå jagadíng
bêbrayan.
37.
(P) Wóng uríp ing alam bêbrayan iku yêkti angèl, kudu biså ngêrèh
pakóné "si aku", åjå nggugu karêpé dhéwé lan nuruti håwå napsu.
Luwíh-luwíh ing dinå samêngko, alam bêbrayan donyå tansah kêbak
pradhóndhi, silíh ungkíh, rêbutan bênêré dhéwé-dhéwé. Mulå síng baku,
wóng uríp kudu biså miyak alíng-alíng kang nutupi pikiran kang wêníng.
Liré, sênajanå sajroníng pasulayan, kudu bisa nyandhêt kêmrungsung "si
aku" istingarah sakèhíng bédané panêmu biså disawijèkaké.
38.
(P) Wóng kang nduwèni watak tansah njalúk bênêré dhéwé iku adaté banjúr
kathukulan bêndånå sênêng nênacad lan ngluputaké marang panêmu sartå
tindak tanduké wóng liyå. Méndah bêciké yèn wóng síng kåyå mangkono mau
kålå-kålå gêlêm nggraitå ing njêro batiné : "mbók mênåwå aku síng klèru,
mulå cobå dak tlitiné klawan adíl såpå kang sêjatiné nyåtå-nyåtå
bênêr".
39.
(P) Rêsêpíng omah iku ora dumunúng ing barang-barang méwah kang larang
rêgané, nangíng gumantúng marang panataníng prabót kang prasåjå, sartå
pêmasangé rêrênggan kang adóh såkå watak pamèr. Sêmono ugå rêsêpíng
salirå iku ora margå såkå pacakan kang èdi-pèni, nangíng gumantúng ing
sandhang pênganggo kang prasåjå, trapsilå solah båwå, lan padhanging
polatan.
40.
(P) Yèn kowé kêpênêr lagi srêngên lan nêsu, prayogané wóng síng kók
nêsóni lan kók srêngêni mau kóngkónên énggal sumingkír. Utåwå kowé dhéwé
sumingkirå sauntårå, aja têtêmónan karo wóng liya. Sabanjuré mênêngå
lan étúng-étúngå kanthi sarèh wiwít siji têkan sêpulúh. Klawan mêngkono
atimu bakal bisa nimbang-nimbang åpå nêsu lan srêngênmu marang wóng mau
bênêr, åpå malah dudu kowé dhéwé síng lupút.
41.
(P) Jênêng tanpå gunå uripíng manungså kang nganti ora biså nyumurupi
marang kang kêdadéyan ing sakiwå têngêné. Ora biså asúng lêlimbangan lan
pamrayogå sakadharé kanggo karahayóníng bêbrayan. Rupak pandêlêngé ora
ånå liyå kang disumurupi kajåbå uripé dhéwé. Mati pangrasané, jalaran
ora kulina kanggo ngrasak-ngrasakaké kang katón ing sabên dinané, wusana
dadi cêthèk budiné, jalaran såkå kalêpyan marang têpå palupi kang
maédahi ing uripé.
42.
(P) Åjå sók nyênyamah luputíng liyan, luwíh bêcík tudúhnå kaluputané
kang malah biså ngrumakêtaké råså pasêduluran. Éwåsêmono åjå nganti kowé
kêsusu mbêcíkaké kêlakuwané liyan, yèn awakmu dhéwé rumångså durúng
biså ngênggóni råså sabar lan têpa sêlirå. Såpå kang wís ngêrti lan
ngrumangsani marang sakèhíng dosané, iku sawijiníng wóng kang wís ngêrti
marang jêjêríng kamanungsané, manungsa kang utåmå.
43.
(P) Ajiníng manungså iku kapúrbå ing pakartiné dhéwé, ora kagåwå såkå
katurunan, kapintêran, lan kasugihané. Nangíng gumantúng såkå ênggóné
nanjakaké kapintêran lan kasugihané, sartå matrapaké wêwatêkané kanggo
kêpêrluan bêbrayan. Kabèh mau yèn múng katanjakaké kanggo kapêrluwané
dhéwé, tanpå paédah. Nangíng yèn pakarti mau kadayan déníng råså
pêpinginan golèk suwúr, golèk pangkat lan donya brånå, malah bisa dadi
mêmalaníng bêbrayan, jalaran nyinamudana sarånå nylamúr migunakaké
jênêngé wóng akèh.
44.
(P) Ora ånå budi kang luwíh luhur saliyané nduwèni råså asíh marang
nuså lan bangsané. Kadunungan råså rumangsa nduwèni sêsanggêman lan
kuwajiban mranåtå têntrêmíng pråjå kanthi pawitan kapintêran kang
dilandhêsi kawicaksananing pambudi. Tåndhå yêktiné yèn asíh, yaiku
tansah samaptå tumandang sawayah-wayah yèn ånå parigawé kang wigati
kanggo wargå sapådhå-pådhå, munggahé tansah samaptå lêladi kanggo
kêslamêtaníng bêbrayan lan karaharjaníng nagårå.
45.
(P) Wóng kang kêrêp tansah dipituturi wóng liya iku adaté bisa dadi
wóng dhêmên ngati-ati, nangíng mênåwå kapêngkók ing pêrlu sók ora bisa
tumindak lan ngrampungi dhéwé. Kêpêkså isíh kudu nolèh wóng liya síng
diwawas bisa awèh pitudúh. Mulå kuwi prayogå ngawulåå marang ati lan
kêkuwatanmu dhéwé, jalaran wóng liyå iku sêjatiné yèn ånå apa-apané múng
sadêrmå nyawang, ora mèlu ngrasakaké.
46.
(P) Wóng kang rumångså dhiriné linuwíh, ing sawijiníng wêktu mêsthi
bakal kasurúng atiné arêp mamèraké kaluwihané, liré amríh dimangêrtènånå
déníng wóng akèh yèn dhèwèké mono wóng kang pinunjúl lan supåyå
diajènånå. Sumurupå, sakabèhíng kaluwihan mau yèn ora dicakaké måwå
lêlabuhan kang murakabi marang bêbrayan, tanpå gunå kêpårå malah ora
kajèn lan gawé pitunå. Mula kang prayogå biså tulús dadi wóng kang
linuwih mênåwå gêbyaríng kaluwihan iku múng dikatónaké marang batiné
dhéwé, iku wís cukup.
47.
(P) Dêdånå utåwå sêdhêkah marang wóng kang lagi nyandhang påpå cintråkå
iku sawijiníng pênggawé bêcík kang patút tinulådhå, saugêr pawèwèh mau
ora kinanthènan panggrundêl kang nêlakaké ora éklasíng atiné.
Têtêmbungan kang lêmbah ing manah lan mêrak ati iku luwih gêdhé ajiné
katimbang dêdånå kang ora éklas. Suprandéné nulúng lan mènèhi pêpadhang
marang jiwané wóng kangkacingkrangan iku kang sêjatiné luwih pêrlu lan
wigati, katimbang múng têtulúng marang awaké kang awujúd kêlairan baé.
48.
(P) Ulat sumèh, tindak-tandúk sarèh kinanthènan têmbúng arís iku biså
ngruntúhaké ati sartå ngêdóhaké panggódhaning sétan. Kósókbaliné watak
wicårå kang kêras, kêjåbå kêduga gawé tanginíng kanêpsón, ugå gampang
nuwúhaké salah panåmpå. Sabarang prakårå kang sêjatiné bisa putús sarånå
arís lan sarèh, kêpêksa dadi adu wulêding kulít lan atósíng balúng,
kari si sétan ngguyu ngakak bungah-bungah.
49.
(P) Wóng kang kulinå uríp mubra-mubru iku samangsané ngalami sandhungan
uríp sêthithík baé adaté gampang kêthukulan gagasan lan gawé kang
cêngkah karo bêbênêr, luwíh bêgjå wóng kang uripé pokal samadyå nangíng
rêsík atiné. Déné bêgja-bêgjané wóng iku ora kåyå wóng síng tansah uríp
ing kahanan kang kêbak godhå rêncånå, prasasat tåpå ånå satêngahíng
cobå, nangíng tansah tawêkal lan kandêl kêimanané marang adilíng
Pangéran Kang Måhå Kuwåså.
50.
(P) Sipaté wóng uríp iku mêsthi kêsinungan kêkuwatan. Kang ngêrti biså
ngêcakaké déné kang ora biså ngêrti kurang digladhi, têmahan ora
tumanja. Éwåsémono ngêmpakaké kêkuwatan mula ora gampang. Buktiné ora
sêthithík kêkuwatan kang êmpané ora mapan. Kawruhana, yèn rusaké
bêbrayan ing antarané margå såkå pakartiné pårå-pårå kang ngêrti marang
dayaníng kêkuwatané nangíng ora kanggo nggayúh gêgayuhan kang mulyå,
múng kanggo nuruti dêrênging ati angkårå.
51.
(P) Katrêsnan kang tanpå pangrêksa iku dudu sêjatiníng katrêsnan. Kênå
diarani sêjatiníng katrêsnan kang múng kadêrêng lan kêna ing
pangaribawaníng håwå napsu. Dadi yèn ånå unèn-unèn " trêsnå iku wutå"
yaiku síng kaprabawan håwå napsu. Síng prayogå iku mêsthiné kudu ngugêmi
unèn-unèn "trêsnå iku rumêkså" biså salaras tumindaké. Rasaníng
katrêsnan kang cêdhak dhéwé tumrap sadhêngah manungså iku dumunúng ing
awaké dhéwé. Mulå såpå kang trêsnå marang sapådhå-pådhå iku aran trêsnå
marang awaké dhéwé, tundhóné såpå kang tansah ngrêkså marang
karahayóníng liyan, ora bédå karo pangrêkså marang kêslamêtané dhéwé.
52.
(P) Srawúng ing madyaning bêbrayan iku kêjåbå kudu wasís milíh papan
lan êmpan, ugå kudu bisa angón mångså lan mulat ing sêmu. Åjå
nggêgampang ngrójóngi rêmbúg kang kowé dhéwé durúng ngrêti prakarané.
Rêmbúg sêthithík nanging mranani iku nudúhaké bóbótíng pribadi. Rêmbúg
akèh nangíng ampang malah gawé sånggå rungginé síng pådhå ngrugókaké
kêpårå njuwarèhi.
53.
(P) Wóng kang wís têkan pêsthiné utåwå wis katimbalan bali mênyang
jaman kêlanggêngan iku sêjatiné lagi kênå diwènèhi biji tumrap ajiné
kamanungsané lan pakartiné nalikå uríp. Déné wóng kang isíh pådhå uríp
iku pêrlu disêmak baé dhisík, durúng kênå dipatrapi biji, jêr kahanané
isih bisa owah gingsír. Sarèhné manungså iki sawijiníng titah kang luhúr
dhéwé, mulå wís samêsthiné yèn kitå åjå nganti kayadéné sato kang
patiné múng ninggal têngêr lulang lan balúng baé. Nangíng bisowå kita
nanjakaké uríp kitå marang pakarti-pakarti utåmå, sumrambahé marang
karahayóning uríp bêbrayan.
54.
(P) Mustikané wóng tuwå marang anak múng ånå ing laku kang gumati,
gunêm kang rurúh, lan ujar kang manís. Gumatiné dumunúng ing têpå
tuladhaníng tingkah laku. Gunêm lan ujar kawêngku ånå ing ucap kang
istingarah numusi kajiwan, lan luhuríng budi pêkêrti. Mula yèn ånå
åpå-åpå, åjå sêlak marang sêbutíng paribasan : "Ora ånå kacang ninggal
lanjaran".
55.
(P) Nanggapi kahanan urip ing satêngahíng bêbrayan iku gampang angèl.
Aran angèl kêpårå malah bisa gawé kêtliwênging pikír samångså anggón
kita mawas kêdhisikan kagubêl ing håwå. Aran gampang yèn kita biså mikír
klawan wêníng lan mênêb. Iyå pamikír kang mênêb iku kang aran akal budi
sêjati. Kang bisa mbabaraké wóhíng wawasan kang mulús rêsík, ora
kacampúran blêntóngé "si aku". Apamanèh yèn tå kitå biså têtêp nguwasani
wêningíng pikír, nadyan kahanané uríp ing satêngahing bêbrayan kisruhå
dikåyångåpå, istingarah ora angèl anggón kita nanggapi.
56.
(P) Srêngên marang wóng mono åjå nganti kênêmênên lan kêliwat-liwat
múng margå wis ngêrti yèn wóng mau ora bakal wani nglawan utåwå wís ora
biså nglawan, síng èstiné múng arêp ngêdír-êdíraké drajad pangkat utåwå
kadibyané baé. Pakarti kaya ngono mau kêjåbå klêbu ambêg siyå, ugå wóng
síng disrêngêni durúng karuwan bakal dadi bêcík, kêpårå bisa nuwúhaké
råså sêngít. Kang prayogå iku srêngên samadyå kang mêngku pitutúr murih
bêciké.
57.
(P) Wóng pintêr kang ora kinanthènan ing kautaman iku ora bédå karo
wóng wutå kang nggåwå óbór ing wayah bêngi. Madhangi wóng liyå nangíng
dhèwèké dhéwé lakuné kêsasar-sasar. Kapintêran mangkéné iki yèn tå
dicakaké ing madyaning bêbrayan bakal nuwúhaké kapitunan, pikolèhé malah
múng wujúd kasangsaran lan karusakan.
***
Tidak ada komentar:
Posting Komentar